Ўзбекистон Республикаси ЖПКда айрим турдаги ижтимоий хавфи катта бўлмаган ва унча оғир бўлмаган жиноятларнинг турлари бўйича “Жабрланувчининг шикоятига асосан жиноят иши қўзғатиш” (325-модда), “Ярашув тўғрисидаги ишлар бўйича иш юритиш” (62-боб), “Ишни судга қадар юритиш босқичида амнистия актини қўллаш” (63-боб) каби нормалар мавжуд бўлиб, уларни қўлланилиши амалиётда ўзини оқлаб келмоқда. Хориж амалиёти ўрганилиб, миллий кодексларимиздаги нормаларни ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси ЖПКга ишни судга қадар юритиш босқичини қуйидаги соддалаштирилган усулини таклиф этилади: ЖПКнинг 13-бўлими (Алоҳида тоифадаги жиноят ишларини юритиш)га янги “Айбни бўйнига олиш ҳақидаги келишув бўйича иш юритиш” номли 631-боб киритиш. Мазкур тоифадаги ишлар ижтимоий хавфи катта бўлмаган ва унча оғир бўлмаган жиноятлар бўйича ўз айбига тўла иқрор бўлган, етказилган зарарнинг хажми ва хусусиятини амалда тан олган, шунингдек жиноят иши қўзғатишга сабаб бўлган ўз қилмишининг ижтимоий хавфлилик даражаси ва оқибатларини тушуниб етган шахсга нисбатан юритилади. Бунда, тергов қисқартирилган шаклда (форматда), жиноят ишида гумон қилинаётган шахснинг ёки унинг ҳимоячисининг илтимосномаси асосида ЖПКнинг 43-боби (Дастлабки терговнинг умумий шартлари)даги қоидаларни ҳамда қуйидаги чеклашларни ҳисобга олган ҳлда олиб борилади: Айбни бўйнига олиш ҳақидаги келишув (кейинги матнларда келишув деб юритилади) бўйича иш юритишга йўл қўйилмайди, агар, - гумон қилинувчи вояга етмаган бўлса; - тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллаш учун асос бўлса; - шахс муқаддам ўта хавфли рецидивист деб топилган бўлса; - шахс оғир ва ўта оғир турдаги жиноятда гумон қилинаётган бўлса; - гумон қилинувчи тергов олиб борилаётган тилни билмаса; - жабрланувчи бундай келишувга рози бўлмаса. Иш юритиш тартиби: Суриштирувчи ёки терговчи ижтимоий хавфи катта бўлмаган ёки унча оғир бўлмаган жиноят содир этган шахсга гумон эълон қилинганидан кейин, биринчи сўроқ қилинишидан аввал, содир этган қилмиши ва шахси юқоридаги талабларга жавоб берса, келишув бўйича иш юритишга илтимоснома киритиш ҳуқуқига эга эканлигини тушунтиради ва бу ҳақида сўроқ баённомасида кўрсатиб ўтади. Гумон қилинувчи илтимоснома бермаса, тергов умумий тартибда олиб борилади. Агар у илтимоснома беришни хоҳласа, (х) сутка ичида ёзма равишда имзоси билан тақдим этади ва илтимосномага ҳимоячи ҳам имзо чекади. Илтимоснома терговчи томонидан (х) сутка ичида кўриб чиқилиб, қуйидаги қарорлардан бирини қабул қилади: 1. Илтимосномани қаноатлантириш ва айбни бўйнига олиш ҳақида келишув бўйича иш юритиш тўғрисида; 2. Илтимоснома рад этиш тўғрисида; Илтимонома қаноатлантирилган тақдирда, суриштирувчи ёки терговчи асосан кечиктириб бўлмайдиган тергов ҳаракатларини ўтказади ва уларнинг ўзига хослиги қуйидагилар билан изоҳланади: - гумон қилинувчи, унинг ҳимоячиси, жабрланувчи ёки унинг вакили томонидан рад этилмаган далилларни текширилмаслик; - агар иш учун аҳамиятли янги маълумотлар бериши мумкин бўлмаса, гумон қилинувчи, унинг ҳимоячиси, жабрланувчи ёки унинг вакили талаб қилмаса, терговолди текшириш даврида тушунтириш хати олинган гувоҳларни сўроқ қилмаслик, - терговолди текшириш даврида мутахассиснинг ёзма хулосаси олинган бўлиб, у ишни тўғри квалификация қилиш учун етарли бўлса, судга оид экпертиза ва бошқа текширувларни ўтказмаслик. Суриштирув, терговчи ишнинг якуни бўйича “айбни бўйнига олиш ҳақида келишув тўғрисида” қарор тузади ва уни тасдиқлаш учун прокурорга юборади. Прокурор ишни (х) суткада кўриб чиқиб, қуйидаги қарорлардан бирини қабул қилади: 1. Келишувни тасдиқлаш ва ишни судга юбориш тўғрисида; 2. Келишув асосида ишни кунлаш учун асослар етарли эмас деб топиб, қўшимча далиллар тўплаш учун қайтариш тўғрисида; 3. Ишни умумий асосларга кўра тергов олиб бориш учун қайтариш тўғрисида; 4. Жиноят ишини ҳаракатдан тугатиш ҳақида; Келишувни тасдиқлаган прокурор ишни судга юборади. 2. Амалиётда навбатчилик қисмининг хабарига асосан тергов-тезкор гурухи ходиса содир бўлган жойга етиб борганида ҳодиса содир бўлган жой бошқа туман ёки шаҳар ҳудудига тегишли эканлиги аниқланган ҳолатларда ҳодиса жойини кўздан кечириш жараёни сансалорликка солиниб, жиноятни иссиқ изидан фош этишга қаратилган дастлабки терговолди суриштирув ҳаракатлари ўз вақтида ўтказилмаслиги оқибатида жиноятлар очилмасдан қолишига ёки жиноят фош этиш жараёни қийинлашишига сабаб бўлмоқда. ЖПКнинг 346-моддасига тергов олди суриштирув материалларини худудий жихатдан тегишлилиги бўйича юборишни белгиловчи жумлалар билан тўлдириш лозим бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 135-моддаси “Одам савдоси” ҳамда 168-модда “Фирибгарлик” жиноятларига мисол: Одамларни иш билан таъминлаш учун чет давлатга олиб чиқиб кетган шахсга нисбатан ариза берилган бўлиб, суриштирув давомида одамларни иш билан таъминлашга ваъда берган шахс чет эл фуқаросининг сўзига ишониб ҳаракат қилганлиги ва одамларни унинг ёнига бошлаб борганлиги, кейинчалик эса одам олиб борган шахснинг ўзи ҳам жабрланувчилар қатори ишлаб, иш ҳақини ололмасдан, чет эл фуқароси томонидан содир этилган қилмишнинг қурбони бўлганлиги маълум бўлиб қолмоқда. Бундай ҳолларда чет эл фуқаросига нисбатан жиноий таъқиб олиб боришнинг имкони йўқ. Таклиф. Қўзғатилмаган иш бўйича Минск конвенцияси асосида алоҳида топшириқ юбориб, унинг жавоби келгунга қадар суриштирувни тўхтатиб туриш ёки суриштирув вақтида айрим ҳужжатларни рус тилига таржима қилиб, жиноий қилмиш содир этган шахс яшаётган давлатга юбориш бўйича ҳуқуқий асос яратиш.

даъвогар томонидан жавобгар билан низони судгача ҳал қилиш тартибига риоя қилинмаган бўлса, агар қонун ёки шартномада мазкур тоифадаги низолар учун бундай тартиб назарда тутилган бўлса, даъвони қабул қилишни рад этиш тартибини киритиш;

ХПКда эса ушбу ҳоллатда уч хил ҳаракат амалга оширилиши мумкин, иш юритилиши тугатилиши, иш кўрмасдан қолдирилиши ва даъво аризаси қайтарилиши (86-м 1 қисм 8-бандида, 88-м 1 қисм 5-банди, 118-м 1-қисм 6-банди) номувофиқликларни бартараф этиш лозим

Апелляция ва кассация инстанцияларида иш юритишни такомиллаштириш ва уларнинг ваколатларини қайта кўриб чиқиш, бу борада юқори инстанцияларда иш юритиш ваколати берилган судларнинг қуйи инстанцияларга ишни қайтариш амалиётини қисқартириш, биринчи инстанция суди ваколатли бўлган ҳужжатларни қабул қилиш ваколатини бериш, жиноят процессида жабрланувчининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ифода этиш нуқтаи назаридан апелляция ва кассация инстанцияларига айблов ҳукми чиқариш ваколатини бериш таклиф этилади. Ушбу ўзгариш апелляция ва кассация суд инстанцияларини амалга оширилган судлов бўйича масъулиятини кучайтиради ва суд хатоларини бартараф этишда тезкорликни таъминлайди.